Trước khi “nhổ” cây lan ra khỏi chậu phải tưới đẫm nước ( hoặc ngâm cả chậu vào trong nước), vài phút sau khi rễ mềm thì đặt chậu nằm ngang, nắm chặt phần gốc kéo mạnh để cả bụi lan tụt ra khỏi chậu, nếu rễ bám chặt quá thì dùng mũi dao sắc, nhọn khoanh nhẹ một vòng xung quanh mép chậu để cắt đứt những rễ bám chắc vào thành chậu.
Sau khi lấy bụi lan ra khỏi chậu, rửa sạch gốc rễ để loại bỏ chất trồng cũ , cắt bỏ rễ già đã bị khô chết, giữ lại rễ còn tốt và cắt ngắn chỉ để dài 5-6cm. Dùng dao sắc hơ qua ngọn lửa hoặc lau bằng cồn 90°, cắt tách mỗi bụi ra thành nhiều đơn vị, mỗi đơn vị có hai đến ba thân và hai đến ba mắt mầm ngủ, dùng vôi bôi vào chỗ vết cắt để vết cắt không bị hư thối.
Thời gian tách nhánh tốt nhất là sau khi hoa tàn hay trong mùa hè. Không nên tách vào cuối mùa thu hay mùa đông.
Chậu trồng nên dùng loại bằng đất nung có nhiều lỗ để thoát nước và cho rễ lan đeo bám, kích thước chậu tùy thuộc vào độ lớn của nhánh lan định trồng . Chất trồng nên dùng than gỗ ngâm nước một ngày, vớt ra cho ráo rồi đập thành cục nhỏ kích thước 3-5cm. Xếp cục lớn dưới đáy chậu, cục nhỏ bên trên . nhớ để mặt trên của lớp than cách mép chậu 2-3cm.
Dùng cây kẽm (lớn cỡ cây căm (nan hoa) xe đạp) làm cây ty, uốn gắn cây ty vào mép chậu, đặt cây lan lên mặt lớp than rồi cột thân cây lan vào cây ty để cây lan không bị đổ ngã khi chúng chưa kịp ra rễ bám chắc vào lớp than và thành chậu. Khi trồng nhớ đặt cây lan ở gần mép chậu và xoay hướng mọc của cây lan con vào giữa để sau này cây lan con mọc dần về phía giữa chậu , chậu lan sẽ cân đối. Để giữ ẩm nên phủ một lớp mỏng xơ dừa hay dớn sợi lên phía trên lớp than.
Trồng xong đưa chậu lan vào chỗ mát, ẩm cao, tưới nước, phân hoặc phun phân bón lá: Atonic, Bayfolan, Grow more (loại 30-10-10) và thuốc kích thích ra rễ Rootone. Khi thấy cây lan ra rễ non thì đưa dần chậu lan ra chỗ có ánh sáng rồi đưa lên giàn.
· Nhân giống hoa phong lan bằng cách trồng củ già:
Khi tách ra, những củ già của các giống lan như Cymbidium, Oncidium, Encyclia, Stanhopea vv… đừng nên vứt đi, vì những củ này thường mọc ra cây non. Cần phải cắt bỏ rễ thối, lá già rồi để vào chỗ rợp mát, thỉnh thoảng phun nước cho củ khỏi khô héo. Khoảng vài tháng sau các củ này sẽ mọc cây con, đợi khi cây mọc rễ khoẳng 4-5cm hãy đem ra trồng.
Ảnh minh họa nguồn internet
· Nhân giống hoa phong lan bằng cách tách cây con:
Những loài như Phalaenopis hay Dendrobium thường mọc cây non (keiki) sau khi hoa đã tàn. Khi đó chúng ta vẫn tưới bón cho cây mẹ như thường. Khi cây con ra rễ dài khoảng 4-5cm sẽ dùng dao kéo đã khử trùng tách ra và đem trồng với những vật liệu cỡ nhỏ.
Ảnh minh họa nguồn internet
· Nhân giống hoa phong lan bằng cách thụ phấn:
Nếu chỉ muốn thụ phấn (hand pollination) hay là giống một vài cây như Cymbidium Cattleya chúng ta có thể thực hành trong một vài phút, , nhưng nếu muốn có hoa đẹp chúng ta cần phải nghiên cứu kỹ càng. Bởi vì khi thụ phấn giữa những bông hoa cùng một cây hay hai cây khác nhau. Thí dụ ta khi lai cây hoa vàng với cây hoa đỏ tưởng sẽ có màu cam nhưng kết quả không như ý muốn bởi vì những cây cha và cây mẹ có khi đã lai giống nhiều lần. chỉ có những giống lan nguyên thủy mới giữ được nguyên tính một phần nào.
Ảnh minh họa nguồn internet
· Nhân giống hoa phong lan bằng cách gieo hạt:
Nhân giống bằng cách gieo hạt (seedling) gồm có 3 điều chính yếu:
. Thời điểm lấy hạt, có giống phải lấy hạt khi quả lan còn xanh, có giống lại phải đợi khi quả chin. Thời gian khoảng từ 50 ngày cho đến 260 ngày, trái lan có thể cho từ vài chục cho đến trên nửa triệu hạt.
. Việc trồng lan từ hạt hay trồng lan trong ống nghiệm không phải là dễ dàng, cần phải có những dụng cụ và nhiều lần kinh nghiệm. vấn đề chính là phải khử trùng khử nấm trước khi gieo hạt.
. Thời gian từ khi mọc ra từ hạt cho tới khi ra hoa khoảng từ 2 năm như Phalaenopsis và 9-10 năm cho Dendrobium speciosum.
Ảnh minh họa nguồn internet
· Nhân giống hoa phong lan bằng cách cấy mô:
Cấy mô là kỹ thuật nhân giống nhanh chóng và hữu hiệu nhất. Người ta có thể cấy một loạt ra hàng ngàn hay hàng trăm ngàn cây lan nhỏ với đặc tính y hệt như cây lan mẹ.
Những cây lan nhỏ này được lấy ra từ tế bào của lá, rể nhưng phần lớn từ lõi của các mầm non mới mọc. Thông thường người ta cắt thành 20 mảnh nhỏ, sau đó được bỏ vào trong một dung dịch đặc biệt rồi cho vào máy lắc chậm chạp xoay vòng hoặc nghiêng sang bên phải rồi bên trái, để cho các mảnh này chỉ lớn lên và không ra lá hay ra lễ.
Sau đó lại cắt thành 300-400 mảnh rồi tiếp tục như vậy cho tới 7000-8000 mảnh nhỏ hay nhiều hơn nữa. Cuối cùng người ta cho vào những chai (Flask) để cho cây mọc lên như gieo từng hạt.
· Nhân giống hoa phong lan bằng cách cắt khúc: Chúng ta cũng có thể nhân giống bằng cách cắt khúc cành hoa hay thân cây như sau:
Phalaenopsis
Là một loài lan thân đơn, ít khi mọc cây con ở gốc, nhưng lại hay mọc cây con ở trên đốt của cành hoa. Có 3 cách nhân giống:
. Khi bông hoa đầu tiên vừa nở , phía dưới có 2-3 đốt không có hoa nhưng có chiếc vỏ bọc , dùng dao hay tăm nhọn tách vỏ này ra, tránh phạm đến mầm bên trong , bôi thuốc mọc cây non (keiki paste) có chất Cytokinin giá bán khoảng 4-5$ USD vào mầm đó. Khi hoa tàn hãy cắt phía trên đi. Vài tháng sau sẽ mọc cây con, khi cây con ra rễ dài 4-5cm, cắt ra rồi đem trồng.
. Khi hoa đã tàn hết, cắt cành hoa sát đến tận gốc rồi cắm vào trong ly nước có pha phân bón 30-10-10 rất loãng ¼ thìa cà phê cho 4 lít nước và lâu lâu lại thay nước một lần. Có người dùng nước dừa (coconut milk) thay cho nước lạnh, nhưng cách này dễ bị nhiễm trùng hay nhiễm nấm cho nên cần phải cho vài giọt Physan 20 hay Peroxide hydrogen vào. Để ở nơi rợp mát với nhiệt độ từ 25°C trở lên, vài tháng sau sẽ mọc cây non ở các đốt.
. Cắt các đốt ở dưới bông hoa đầu tiên (những đốt không có hoa) mỗi đầu chừa ra khoảng 2-3cm, ngâm vào nước sát trùng trong vòng 20p rồi bỏ vào trong một chiếc bình bịt kín lại và để như trên.
Dendrobium, Phaius
Khi hoa tàn, chia cây ra làm nhiều nhóm, cắt bỏ những thân cây không còn lá còn rễ. Dùng dao thật sắc cắt thân cây này ra thành từng đoạn , mỗi đoạn có 3-4 đốt.
Phun thuốc Physan 20 để khỏi nhiễm trùng, nhiễm nấm xong rồi để những khúc cây này lên một lớp xơ dừa và khúc cây lan trên cát. Để vào chỗ rợp mát và tưới nước cho thật đẫm , cứ vài ngày lại phun nước một lần.
Khoảng 6 tuần lễ sau, vì lí do sinh tồn, mầm non bắt đầu nứt ra từ các mấu đốt, sau đó mọc rễ và theo luật thiên nhiên chui qua lớp xơ dừa để tìm nước. từ 8-10 tuần các mầm non này ra lá và rễ đã dài khoảng 4-5cm
Cắt thân cây thành những đoạn ngắn để trồng vào chậu dễ dàng, dùng dao thật sắc để cắt, không làm cho thân cây bị dập. Phun thuốc Physan 20 và trồng vào chậu nhỏ với:
. 30% vỏ thông dừa
. 30% vỏ dừa cũng cỡ hoặc nhỏ hơn vỏ thông
. 30% than vụn
. 10% perlite
Phương thức này có thể áp dụng cho các giống Dendrobium khác kể cả Dendrobium speciosum.
Aerides, Ascocenda, Arachnis, Renathera, Vanda, Staurochilus vv…
Những cây lan thuộc các loài kể trên thường mọc quá dài và đôi khi lại bị thối ngọn hay thối gốc nhất là Ascocenda và Vanda. Trường hợp này nếu không cắt ra và kịp chữa trị cây sẽ chết.
Khi cây lan mọc quá dài, có thể cắt ra làm nhiều đoạn theo như hình bên, mỗi đoạn cần tối thiểu phải có từ 3-5 đốt và 2-3 rễ, gốc cây cũng vậy. sau đó bôi thuốc sát trùng vào 2 đầu , có thể dùng vôi ăn trầu thay thế.
Nếu cây bị thối ngọn, hay thối gốc, dùng dao thật sắc đã khử trùng để thân cây không bị dập. cắt cho tới khi nào không còn thấy chấm đen ở trong lõi và phải cắt thêm vào chừng 3cm nữa, bôi thuốc sát trùng và để vào chỗ mát và ấm mỗi ngày phun nước một lần, nhánh mới và rễ mới sẽ mọc ra.
